توصیف زیبایی‌های شهر تاریخ ساز و اسطوره ای تبریز در هیچ کلامی نمی گنجد، از هر پنجره ای به این کلان شهر نگاه کنید، رد پای تاریخ، فرهنگ و هنر را می‌بینید که در تار و پود آن ریشه دوانده اند و آن را در نظر گردشگران خارجی و داخلی جذاب ساخته اند. با اینکه شهر اولین‌های تبریز گنجینه‌های ارزشمندی از تاریخ و فرهنگ را با خود به یدک می‌کشد اما طبیعت فوق العاده زیبا و شرایط آب و هوایی اش هم تاثیر کمی در جذب این گردشگران نداشته است. کافیست نگاهی به آمار خرید بلیط هواپیما تبریز بیاندازید تا توجیحی برای این اشتیاق پیدا کنید. به عبارتی با یک بار سفر به تبریز نمی توان همه زیبایی‌هایش را دید، خیابان‌های تبریز را باید در هر فصلی گشت حالا یک بار برای ماجراجویی تاریخی، یک بار برای طبیعت گردی و بارهای بعدی برای شکم گردی و خرید. اینکه کجای تبریز بروید کاملا بسته به انتخاب شماست و این هم لیست کاملی از جاذبه‌ها و دیدنی های تبریز:
اماکن تاریخی و باستانی
بازار بزرگ تبریز
لیست جاهای دیدنی تبریز را با میراث جهانی یونسکو و یکی از آثار ملی کشورمان شروع می‌کنیم، بازار بزرگ تبریز به معنای واقعی کلمه عظمت یک بنای تاریخی را به نمایش گذاشته است. هر زمانی که از بازار سرپوشیده تبریز بازدید کنید، حال و هوای زمان‌های قدیم را برایتان تداعی می‌کند. به خصوص حوالی ظهر بوی کباب و آبگوشت در راسته‌ها و دالان‌های بازار می‌پیچد و هر گوشه از بازارچه‌ها سوژه عکاس‌هایِ علاقه مند میشود. بازار بزرگ تبریز با ۱ کیلومتر وسعت از بزرگ ترین بازاهای سرپوشیده جهان به شمار می‌رود و شامل تیمچه‌ها، سرای‌های ۳ طبقه، راسته‌ها، دالان‌ها و بازارچه‌های متعددی است.
این بازار در گذشته سر چهارراه جاده ابریشم واقع شده بوده تا جایی که در سفرنامه بسیاری از جهانگردان قرن چهارم نیز از آن یاد شده است. اطلاع دقیقی از تاریخ ساخت بازار در دست نیست ولی آخرین بار در سال ۱۱۹۳ و توسط نجفقلی خان دنبلی حاکم وقت تبریز مرمت و بازسازی شده است. وقتی قدم در بازار تبریز بگذارید تحت تاثیر معماری آن قرار می‌گیرید، طاق‌های آجری و گنبدهای آن معماری زیبایی دارند و در تیمچه امیر بزرگ ترین گنبد بازار تبریز را می‌بینید. از خوراکی، ادویه و مواد غذایی بگیرید تا پارچه، پوشاک، طلا، جهیزیه و لوازم الکترونیکی، همه چیز در بازار بزرگ تبریز پیدا میشود.
مسجد جامع تبریز
همین بازار بزرگ مسجدی قدیمی را دور تا دور در آغوش گرفته که قدمت آن به دوره سلجوقیان برمی گردد. مسجد جامع تبریز را نماینده معماری اسلامی و ایرانی دنیا می‌دانند و ذر وصف آن باید از غنای تاریخی آن گفت. این مسجد جزو آثار ملی کشور به حساب می‌آید و در کتب تاریخی از آن به عنوان مسجد جامع کبیری یاد شده است. مثل بیش تر بناهای تاریخی تبریز، این مسجد هم در زمان زلزله بزرگ سال ۱۱۹۳ تخریب شده بود ولی در دوره قاجار مرمت و بازسازی شد.
زیبایی‌های بصری مسجد جامع می‌تواند قلب هر بازدیدکننده ای را تسخیر کند، گچ بری ها و کاشی کاری‌های ماهرانه، ستون‌های بزرگ و متعدد، پنجره‌های ارسی، سقف گنبدی، محراب قدیمی و ترکیبی از معماری‌های دوره ایلخانی، سلجوقی، صفوی و حتی قاجار مسجد جامع را از مساجد دیگر متمایز کرده است. در عین سادگیِ بنای مسجد، تزئینات و معماری فوق العاده ای مقابل چشمانتان قرار می‌گیرد.
برج آتش نشانی یا برج یانقین
در محله خاقانی تبریز، برجی ۲۳ متری دیده میشود که از یادگاری‌های دوران قاجار است و اولین برج آتش نشانی کشور محسوب میشود. برج یانقین از نمونه‌های نادری در میان جاهای دیدنی تبریز است که به عصر جدید راه پیدا کرده است و شاید جالب باشد بدانید که طبق برخی از اسناد، انگلیسی‌ها برج آتش نشانی خود را با الهام از این برج ساخته اند. شاید ظاهر این برج برای بسیاری از گردشگران جذابیت خاصی نداشته باشد ولی با دانستن تاریخچه و شیوه کار آن مطمئنا مشتاق دیدن آن می‌شوید. پلان برج یانقین یا برج آتش نشانی تبریز به شکل دایره است و با راه پله ای حلزونی به قسمت بالایی برج متصل میشود.
در زمان‌های گذشته، در طول شبانه روز یک نگهبان بالای برج نگهبانی می‌داد و به محض دیدن آتش، زنگ بالای برج را به صدا در می‌آورد و ماموران آتش نشانی خود را با ارابه و بشکه‌های آب به محل حادثه می‌رساندند. این برج علاوه بر کارکرد دیدبانی، حکم راهنمای اهالی شهر را داشته است، به این صورت که بالای برج چراغی روشن بود که مثل برج فانوس دریایی خبر از یک آبادی می‌داد و اگر کسی به کمک آتش نشان‌ها نیاز داشت با دنبال کردن این چراغ به سراغ آن‌ها می‌رفت. اگر هنگام شب از محله خاقانی بگذرید برج آتش نشانی را با نورپردازی‌های زیبایش می‌بینید.
ارگ علیشاه تبریز
جاذبه دیگری که در بافت شهری تبریز غریب می‌نماید، ارگ علیشاه است و بنای ناتمام این ارگ از دیگر آثار تاریخی و ملی شهر تبریز به حساب می‌آید. این ارگ در گذشته یکی از بزرگ ترین سازه‌های شهر بوده و دیوارهای آن از دور دست‌ها دیده می‌شد اما در دهه اخیر فضاهای پیرامون آن با احداث بناها دستخوش تغییرات شدند و اخبار زیادی مبنی بر تخریب این بنای باعظمت و ارزشمند به گوش رسید. ارگ علیشاه امروزه با احداث مسجد بزرگی که برای مصلی تبریز در نظر گرفته شده، در پشت دیوارها پنهان مانده و با گذشت هر روز شکوه و عظمتش در خاطر گردشگران و مسئولین محوتر میشود.
تاریخ تاسیس ارگ علیشاه به قرن هشتم هجری برمی گردد و به عنوان قلعه نظامی کاربرد داشته است، تا جایی که در دوران قاجار بناهای دیگری از جمله عمارت کلاه فرهنگی، سربازخانه و کارخانه ریخته گری به این بنا الحاق شدند ولی اواخر دوران قاجار این بخش‌ها تخریب شدند. در زمان مشروطه این ارگ به عنوان پایگاه نظامی مدافعان تبریزی استفاده می‌شد و روسی‌ها در سال ۱۲۹۰ و هنگام حمله به تبریز دیوار ارگ را به توپ بستند. آخرین تخریب‌ها نیز در دوران پس از انقلاب صورت گرفتند و حالا تنها دیواره جنوبی ارگ در لابه لای ساختمان‌های جدید مانده است.
مجموعه باستانی ربع رشیدی
تصور اینکه هنوز قسمت‌هایی از یک دانشگاه ۷۰۰ ساله در تبریز باقی مانده باشد، چندان واقعی به نظر نمی رسد ولی مجموعه باستانی ربع رشیدی در واقع همان دانشگاهی است که رشیدالدین فضل الله همدانی وزیر کارآزموده غازان خان، ۷ قرن قبل به سبک معماری آذربایجانی تاسیس کرده بود. دلیل نامگذاری این دانشگاه به این خاطر بوده که دانشگاه رشیدالدین دارای ۴ دانشکده بوده که در چهارسوی آن قرار داشتند. در این دانشگاه دانشمندان و پزشکانی از کشورهای دیگر نیز به کار مشغول بودند و در آن به ۷ زبان زنده دنیا تدریس می‌شد. حالا خرابه‌های این بنا در دامنه کوه بیلانکوه واقع در باغمیشه قرار دارد.
مجموعه ربع رشیدی به قدری باعظمت بوده که یک شهر کوچک تلقی می‌شده است و بر اساس مستندات تاریخی با وسعت ۱۳ هکتار دارای ۳۰ هزار خانه و حجره و بنا شامل مدرسه، کتابخانه، مسجد، حمام، مهمانسرا، بیمارستان، خوابگاه مدرسان و طلاب، خزانه، خلوتگاه، حوضخانه و غیره بوده است. مجموعه ربع رشیدی جایگاه بین المللی ارزشمندی دارد و مورد توجه باستان شناسان خارجی قرار گرفته و تفاهم‌نامه‌هایی برای مرمت و احیای این اثر تاریخی به امضا رسیده است.
موزه قاجار (خانه امیر نظام)
در محله قدیمی ششگلان تبریز و در نزدیکی مقبره الشعرا، عمارت تاریخی باشکوهی واقع شده که یکی از آثار ملی کشور بوده و حالا با نام موزه قاجار شناخته میشود. صاحب این خانه امیر نظام گروسی، نیک مرد قاجار و پیشکار ناصرالدین شاه بود که اولین ماشین آلات ضرب سکه، تمبر و چاپ را به ایران آورد. این خانه ماندگار و زیبا در ۲ طبقه و با زیربنای ۱۵۰۰ متر ساخته شده که به انضمام ۲ حیاط بیرونی و درونی اش کل مساحت عمارت به ۳ هزار متر می‌رسد. کاربری این خانه در سال ۱۳۸۵ به موزه تغییر داده شد و آثاری مثل سکه، آبگینه، ابزار موسیقی، خاتم و ابزارهای فلزات دوره قاجار، چینی آلات و آثار بافته در تالارهای طبقه اول آن به نمایش گذاشته شدند.
در تالارهای زیرزمین موزه قاجار نیز دست نویس‌ها، خاتم کاری‌ها، لباس‌های قاجاری، اسلحه‌ها، قفل‌ها، فانوس‌ها، تصاویر تابلو شده از دوربین‌های ابتدایی و مجسمه شخصیت‌های برجسته این دوره تاریخی از جمله عباس میرزا، امیرکبیر، میرزا عیسی، قائم مقام فراهانی، امیر نظام زنگنه و امیر نظام گروسی به نمایش گذاشته شده اند. بازدید از موزه قاجار برای دانشجویان و بازنشستگان به صورت نیم بها است و در طول بازدید خود می‌توانید از بوفه خوراکی بخرید و روی نیمکت‌های کنار حوض استراحت کنید. معماری قاجاری، پنجره‌های ارسی و حوض بزرگ آن حال و هوای خانه‌های قدیمی را برایتان تداعی می‌کند و تجربه دلنشینی میشود.
دروازه‌های هشتگانه تبریز
یکی از جاهای دیدنی تبریز که تقریبا برای تبریزگردان و خریداران بلیط هواپیما تبریز ناشناخته بوده و از نگاه گردشگران دور مانده، دروازه‌های تاریخی آن است. به گفته محققان بیش از ۲۴۰۰ سال پیش هم برای امنیت تبریز، دور شهر حصاری کشیده شده که ۸ دروازه داشته است. در اواخر حکومت کریم خان زند و در پی زلزله ای بزرگی که در زمستان رخ داد، بیش تر قسمت‌های شهر تبریز ویران شد و امیر تبریز نجفقلی خان دنبلی حصار عظیمی با ۸ یا ۹ دروازه دور تا دور شهر کشید. با اینکه امروزه ۲ مورد از این دروازه‌ها باقی مانده ولی خوشبختانه اقدام‌هایی برای احیا و بازسازی برخی از دروازه‌ها انجام شده است.
عظمت این حصار در شعر و مکتوبات تاریخی هم توصیف شده است؛ خیاوان قاپیسی (درب خیابان) و باغمشه قاپیسی (درب باغمیشه) ۲ دروازه ای هستند که همچنان در جای خود مانده اند؛ خیاوان قاپیسی در مسیر عراق عجم و اصفهان در محله ای به نام خیابان بوده و باغمیشه قاپیسی نیز در شرق شهر بوده است. درب‌های دیگر شامل سورخاب قاپی سی (درب سرخاب)، نوبر قاپی سی (درب نوبر)، میارمیار قاپی سی (درب میارمیار)، گجیل قاپی سی (درب گجیل)، ایستامبول قاپی سی (درب استانبول) و دوه چی قاپیسی (درب شتربان) است.
بازار کره نی خانا آلتی
حکایت دروازه‌های هشتگانه به همین جا ختم نمی شود. بازارچه ای قدیمی در ابتدای خیابان ارتش شمالی وجود دارد که در گذشته با نام بازارچه کره نی خانا آلتی (زیر بام کره‌نی) یا بازار نقارخانه شناخته می‌شد و از بازارهای معروف تبریز بود. در سال ۱۳۰۸ که خیابان ارتش شمالی احداث شد، این خیابان بازارچه را به ۲ نیم تقسیم کرد. در قسمت شمالی این بازار عمارت قلعه بیگی و شهربانی قرار داشت که ماموران شهربانی به هنگام اذان صبح و مغرب در بام این عمارت شیپور یا نقاره می‌نواختند و نگهبانانِ دروازه‌های هشت گانه با شنیدن این صدا دروازه‌ها را می‌بستند. یعنی بعد از این ساعت کسی اجازه ورود یا خروج نداشت و کسانی که پشت دروازه‌ها مانده بودند باید شب را در کاروانسراها سپری می‌کردند. امروزه هیچ اثری از این عمارت و شهربانی نیست و بازار کره نی خانه آلتی به یک بازار میوه و تره بار تبدیل شده است.
مقبره الشعرا
در محله سرخاب تبریز گورستانی تاریخی با نام آرامگاه شاعران یا مقبره الشعرای تبریز قرار دارد که تنها مقبره شاعران ایران است و بیش از ۴۰۰ شاعر و عارف در این گورستان دفن شده اند. شاعران و عارفان از ۸۰۰ سال پیش در این گورستان دفن می‌شدند و در سال ۱۳۵۰ بنای یادبودی برای آن ساخته شد که حالا یکی از نمادهای شهر و از جمله جاهای دیدنی تبریز به حساب می‌آید. این بنای یادبود با ترکیبی از سبک معماری سنتی و مدرن ساخته شده و با طاق‌های در هم تنیده شده‌اش خود را در چشم بازدیدکنندگان، باعظمت جلوه می‌دهد.
وارد مقبره الشعرای تبریز که می‌شوید، در واقع قدم در اتاق بسیار بزرگی می‌گذارید که دور تا دور آن با اشعار شاعرانِ مدفونِ مقبره مزین شده و چند اتاق کوچک دیگر نیز به اتاق اصلی متصل هستند. استاد شهریار نیز در همین اتاق اصلی دفن شده است و از دیگر شاعران برجسته می‌توان به اسدی طوسی، خاقانی شروانی، شاهپور نیشابوری، شکیبی تبریزی، عزیز خان مکری، ذوالفقار شروانی و صدها شاعر و عارف نامی ایران اشاره کرد.
حمام نوبر (رستوران شهریار)
وقتی جاذبه‌های تاریخی کاربری خود را به موزه، هتل یا رستوران تغییر می‌دهند از محبوبیت بیشتری برخوردار می‌شوند و به عبارتی بیش تر به چشم می‌آیند. حمام نوبر هم یکی از همان جاهای دیدنی تبریز است که معماری هنرمندانه اش هوش از سر اهالی هنر می‌برد و یادگار زیبای دیگری از دوران قاجار است. این حمام که با عنوان حمام وزیر نیز شناخته میشود در سال ۱۳۷۸ به سفره خانه ای سنتی تبدیل شد و در واقع اولین سفره خانه سنتی شهر تبریز به حساب می‌آید.
تغییر کاربری این حمام بدون کوچکترین دخل و تصرفی در بنا انجام و فضای پشت بام آن هم به چایخانه تبدیل شد، جایی که مراسم نقالی و پرده خوانی برگزار می‌شد و حالا می‌توان ضمن شنیدن موزیک‌های سنتی، دمنوش‌های گیاهی و دسرهای شیرین و خوشمزه نوش جان کرد. این حمام ۱۴۰ ساله حالا با نام رستوران شهریار شناخته میشود و از قدیم الایام میزبان مغازه داران و خانواده‌های محله‌های بازار و شهناز است. وقتی به بازار بزرگ تربیت بروید، رستوران شهریار را سر راهتان می‌بینید.
موزه بزرگ آذربایجان
در جوار مسجد کبود تبریز به در چوبی و ساختمان بزرگی بر می‌خورید که نام آذربایجان در بالای سر درش خودنمایی می‌کند. موزه بزرگ آذربایجان از آن دست موزه‌هایی است که جایگاه ارزشمندی در بین موزه‌های کشور دارد و به عنوان دومین موزه باستان شناسی ایران شناخته میشود. در این موزه آثار تاریخی و هنری مربوط به دوره‌های پیش از اسلام و اسلام به نمایش گذاشته شده است. کار ساخت بنای این موزه در سال ۱۳۳۷ شروع شده بود و در نهایت در سال ۱۳۴۱ موزه آذربایجان افتتاح شد.
این موزه دارای ۳ سالن وسیع و بزرگ است که برخی از آثار آن بسیار قدیمی و جالب هستند و زمانی که حکایت پشت این آثار را بدانید، جذابیتشان چند برابر میشود. قدیمی ترین آثاری که در این موزه به نمایش گذاشته شده شامل سفال‌هایی هفت هزار ساله اند که از تپه اسماعیل آباد کشف شده‌اند و همچنین سنگ‌های معدنی « سرپانتین» که در جیرفت پیدا شده بودند. در این موزه مجسمه الهه زن نیز به نمایش گذاشته شده که مربوط به ۳ هزار سال پیش بوده و در رستم آباد گیلان یافت شده است.
بوستان خاقانی
در مجاورت مسجد کبود تبریز پارک خاقانی یا بوستان خاقانی قرار دارد، بوستان شناخته شده ای که در گذشته خانقاه آن محل عبادت فقیهان و شیخ‌ها بود و در قرن‌های گذشته حیاط یکی از عمارت‌های معروف شهر یعنی عمارت مظفریه به حساب می‌آمد. حدود ۲۰۰ سال پیش که زلزله بزرگی تبریز را ویران ساخت، مسجد کبود و عمارت مظفریه کاملا تخریب شدند و حیاط این عمارت به گورستان تبدیل شد و کشته شدگان زلزله را در آن جا دفن کردند. در سال ۱۳۰۸ هم شهردار تبریز این گورستان را به باغی عمومی تبدیل کرد.
قبلا به این بوستان «باغ استخوان‌ها» می‌گفتند تا اینکه موزه آذربایجان و مدرسه جهانشاه در این مکان ساخته شدند و کم کم محوطه مدرسه به بوستان خاقانی تبدیل شد و مجسمه خاقانی، شاعر آذربایجانی در داخل پارک نصب شد. بوستان خاقانی بوستان بزرگی نیست ولی سرویس بهداشتی، نمازخانه و نیمکت‌های زیادی برای استراحت دارد و بخش بانوان و آقایانش تفکیک شده است. این بوستان تاریخ بزرگی را به یدک می‌کشد و جزو جاذبه‌های تاریخی شهر تبریز به حساب می‌آید.
محله بارون آواک
بین محله‌های قدیمی اهراب، لیل آباد و میارمیار تبریز محله ای قدیمی و نوستالژیک قرار گرفته که با نام محله بارون آواک یا بارناواک شناخته میشود. زیبایی و دوران اوج این محله قدیمی را باید از قدیمی‌های شهر پرسید، در آن زمان‌ها معابر و گذرگاه‌های بارون آواک با خانه‌های قدیمی احاطه شده بودند و بناهای تاریخی آن هنوز تخریب نشده بودند. محله بارون آواک در واقع از همان دوران قاجار و حکومت ناصرالدین شاه محل سکونت مهاجران ارمنی بوده است و در اواخر دهه ۸۰ با گسترش پهنای گذرگاه بارون آواک، بیش تر خانه‌های قدیمی آن تخریب شدند و پیوستگی محله بارون آواک از بین رفت.
در آن ایام باغی قدیمی به نام «بنکداریان» در محله بارون آواک قرار داشت که همراه با خانه‌های قدیمی دیگر کوبیده و نابود شد. اگر گذرتان به این محله افتاد حتما سری به نانوایی قدیمی (سنگگ پزی) بزنید، قدمت این نانوایی به دوران قاجار برمی گردد و قرار است از سوی شهرداری تخریب شود. ممکن است توجه گردشگران به این محله و چنین بناهایی مانع نابودی و تخریبشان شود. ضمنا کلیسای سرکیس مقدس نیز در همین محله واقع شده است.
موزه مشروطه
خانه مشروطه علاوه بر اینکه یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی شهر تبریز است، از پرافتخارترین آن‌ها نیز به حساب می‌آید چون در دوران مشروطه مقر تصمیم گیری و تجمع بزرگ مردان آن زمان بوده است. امروزه این خانه ۱۳۰۰ متری به موزه مشروطه تبدیل شده و و اشیا ارزشمند سران مشروطه و تصاویر و اسناد مربوط به مشروطه در آن به نمایش گذاشته شده است. قدمت خانه مشروطه یا «خانه کوزه کنانی» به ۱۵۰ سال پیش برمی گردد و حاج ولی تبریزی معمار آن بوده است. این موزه نقش تبریزی‌ها در جنبش مشروطه را به خوبی بازگویی می‌کند.
ویزگی‌های معماری این اثر ملی از جمله پنجره‌های ارسی و شیشه‌های رنگی آن و درهای چوبی منبت کاری شده، زیبایی خاصی به بنا داده اند و ورود به آنجا شما را به حال و هوای دیگری می‌برد. حیاط زیبا و گل کاری شده خانه مشروطه جای خوبی برای فرار از شلوغی بازار تبریز است. در داخل موزه نیز فرش مشروطه، تندیس‌های مشروطه خواهان، سلاح کمری ستارخان و دستگاه چاپ ژلاتینی که به منظور تکثیر شب نامه‌های مشروطه استفاده می‌شد، در معرض نمایش قرار گرفته است.
بازار تربیت
معمولا گردشگرانی قصد خرید از تبریز را داشته باشند به بازار تربیت سر می‌زنند و همراه با پیاده روی در گذرگاه تربیت از مراکز خرید و مغازه‌هایش دیدن می‌کنند. گذرگاهی که روزگاری در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و از قدیمی ترین خیابان‌های تبریز به حساب می‌آید. بعد از اینکه در فاصله بین سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۵ اولین و اصلی ترین خیابان تبریز یعنی خیابان امام خمینی فعلی ساخته شد، در سال ۱۳۰۸ برای گسترش این خیابان، خیابان‌های دیگری ساخته شدند که خیابان تربیت یکی از آن‌ها بود. شاید جالب باشد بدانید که از یکی از کوچه‌های گذرگاه تربیت راهی به بازارچه کره نی خانا هم وجود دارد.
خیابان تربیت همیشه و هر ساعتی پر از شلوغی و هیاهوست و اهالی شهر و گردشگران، دست فروشان و دوره گردان حال و هوای خاصی به آن داده اند. هنگام ظهر هم بوی آبگوشت و غذاهای ایرانی در کوچه پس کوچه‌های این گذرگاه می‌پیچید. در سال‌های اخیر با درخت کاری، سنگ فرش شدن خیابان و تبدیل آن به پیاده راه، افزودن مجسمه‌هایی از مشاغل قدیمی به جذابیت این خیابان اضافه شد و این در حالی است که مغازه‌ها و پاساژهای بزرگی در این خیابان قرار دارند و گذرگاه تربیت یکی از مراکز اصلی خرید در شهر تبریز به حساب می‌آید.
موزه عصر آهن تبریز
یکی از موزه‌های متفاوت و جالب تبریز موزه عصر آهن است و همانطور که از نامش پیداست، آثاری که در این موزه به نمایش گذاشته شده اند مربوط به دوره آهن هستند و از این جهت ارزشی جهانی دارند. موزه عصر آهن در واقع محوطه ای باستانی شامل گورستان و آثار سفالی است که در مجاورت مسجد کبود قرار گرفته و در آن مردگانی با لوازم زندگی دفن شده اند. این گورها به همراه سفال‌هایی که در کنار اجساد دفن شده بودند، در پی اکتشاف سال ۱۳۷۶ یافت شدند. این سایت شامل ۳۸ گور کودک و مرد و زن است که با ظروف سفالی، اسباب بازی‌ها، جواهرات و اسلحه‌هایشان دفن شده اند.
کاوش‌های باستان شناسی نشان داده که این مردم به آیین مهرپرستی معتقد بوده اند و به جهان پس از مرگ باور داشته اند و برای همین غذا، نوشیدنی و حتی ابزاری در کنار اجساد دفن می‌کردند. این آثار ۴ هزار ساله نه تنها در کشور بلکه در کل جهان شهرت پیدا کرده اند و گردشگران زیادی از سراسر دنیا به بازدید از موزه عصر آهن می‌آیند. ساختمان موزه، ساختمانی کاهگلی با پله‌های چوبی است، انگار که وارد یک غار می‌شوید. آثار و گورهای کشف شده نیز بدون هیچ تغییری به نمایش گذاشته شده اند.
کلیسای سرکیس مقدس
در محله لیلاوا و خیابان بارناواک یا بارون آواک تبریز کلیسایی قدیمی با سبک معماری ارمنی واقع شده که قدمت بنای آن به دوران قاجار می‌رسد. این کلیسای سنگی که گنبدهای آجری دارد با نام کلیسای سرکیس مقدس شناخته میشود و به یاد کلیسای سرکیس آذرشهر ساخته شده است. بنای اصلی این کلیسا حدود ۲۰۰ سال پیش و توسط شخصی به نام پطروسیان ساخته شده و حدود ۲۵ سال بعد از ساختش مرمت و بازسازی شده است. داخل کلیسا قبری متعلق به کشیش ارمنی هاکوپ قاراپتیان قرار دارد.
در حیاط این کلیسا بنای یادبود سنگی به یاد کشته شدگان ارمنی ساخته شده و بر روی کتیبه آن نام شهدای ارمنی که در ۲۴ آوریل ۱۹۱۵ قتل عام شدند، حکاکی شده است. یک عقاب و شمشیر فلزی هم که نماد و سمبل آزاد منشی و مقاومت آنان بوده، بر روی آن نصب شده است. اگر به سبک معماری ارمنی علاقه مند باشید، دیدن کلیسای سرکیس مقدس تبریز خالی از لطف نخواهد بود.
آرامگاه دو کمال
در محله بیلانکوه دانشگاه دو کمال یا مرکز آموزش نگارگری را می‌بینید که قبلا پارک و باغ بزرگی بوده است. در این دانشگاه مقبره ۲ شخصیت تاریخی و فرهنگی کشور به نام‌های کمال الدین بهزاد و کمال الدین مسعود خجندی وجود دارد. هیچ کدام از آن‌ها متولد تبریز نبوده اند ولی سال‌های آخر عمرشان را در این شهر گذرانده اند؛ خجندی از شعرای معروف قرن هشتم و نهم بوده که هنگام برگشت از سفر حج در تبریز ماندگار شده و کمال الدین بهزاد نقاش و نگارگر چیره دست قرن دهم بوده که به دعوت شاه اسماعیل صفوی در تبریز ساکن شده بود.
در واقع سلطان جزایر به خاطر ارادتی که به کمال الدین خجندی داشت، باغی در بیلانکوه به او داده بود و در آن خانقاهی بنا کرده بود و خجندی بعد از مرگش در این باغ دفن شد. بعد از دفن کمال الدین بهزاد در این باغ با نام باغ دو کمال شناخته شد و چهره‌های برجسته دیگری در این مکان دفن شدند ولی باغ دو کمال کم کم به گورستانی متروکه تبدیل شد تا اینکه ۲ مقبره در اوایل دهه ۴۰ به طور کاملا اتفاقی و در حین بازی ۲ پسر بچه کشف شدند و بعد از مرمت و بازسازی در لیست آثار ملی ثبت شدند.
خانه کلانتر
متاسفانه برخی از خانه‌های ارزشمند و تاریخی شهر تبریز چشم انتظار توجه مسئولین هستند، خانه کلانتر که از یادگاری‌های زیبای دوران قاجار است سال‌های زیادی است که به صورت متروکه رها شده و ضلع شمالی آن به طور کامل تخریب شده است. اگر از قدیمی‌های شهر بپرسید، از خاطرات کلاس درس‌هایشان در این خانه می‌گویند. این خانه در سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۶۰ به دبستان هاشمی اجاره داده شده بود و در سال ۱۳۶۰ توسط دبیر بازنشسته ای خریداری شد که از همان زمان به صورت متروکه رها شده است.
این بنا کوشکی در سال ۱۳۱۱ و در باغی به وسعت ۶۵۵۰ متر ساخته شده بود و متعلق به ابراهیم خان شرف الدوله کلانتری از نمایندگان اولین مجلس شورای ملی بود. زیبایی این بنا به سبک معماری آن بوده که از معماری قفقازی الهام گرفته شده و برنامه‌هایی برای بازسازی و تبدیل این اثر ملی به یک مجموعه فرهنگی- تاریخی در نظر گرفته شده ولی هنوز خبری نیست.
خانه امیر کبیر
برخی خانه تاریخی زیبایی ظاهری چندانی ندارند ولی از آنجایی که شخصیت‌های بزرگی در آن‌ها زندگی کرده اند، می‌توانند کنجکاوی هر کسی را برانگیزانند. در گذرتان به محله وزیرآباد تبریز چشمتان به خانه شخصیتی مثل امیرکیبر می‌افتد. امیر کبیر را با مدرسه دارالفنون و روزنامه وقایع اتفاقیه اش می‌شناسیم، او در مدتی که در تبریز سکونت داشت، خانه باغی بنا کرد. حالا باغ این خانه به پارکی عمومی تبدیل شده و گرچه ۹۰ درصد این خانه در گذر زمان از بین رفته بود ولی حالا بازسازی شده است.
بوستان امیرکبیر، پارک بزرگی است که می‌توانید یک عصر دل انگیز تابستانی را در آن جا بگذرانید و شاتوت‌های خوشمزه درخت بزرگ وسط پارک را میل کنید. گرچه امکان بازدید از داخل خانه امیرکبیر وجود ندارد ولی می‌توانید نگاهی به نمای آن بیاندازید، جلوی خانه هم مجسمه برنزی بزرگی از امیر کبیر نصب شده که ارتفاع آن به ۲ متر و ۲۰ سانتی متر می‌رسد و اثر جعفر نجیبی هنرمند کشورمان است.
خانه پروین اعتصامی
خانه مشهورترین شاعر زن ایران دیدن دارد، اینکه در چه محیطی و با چه حال و هوایی بزرگ شده است اما کمتر کسی سراغ این خانه می‌رود. وقتی به محله ششگلان تبریز می‌روید تا موزه قاجار و مقبره استاد شهریار را ببینید، سراغ این خانه را از اهالی شهر بپرسید چون خانه پدری پروین اعتصامی یکی دیگر از یادگاری‌های دوران قاجار است و نمایشگاه‌های اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی آذربایجان در این خانه دایر میشود.
نمای خانه درست مثل بقیه خانه‌های تاریخی از دور دلبری می‌کند و باغچه و حوض وسط حیاط به دنیای دیگری در گذشته می‌برد. اگر کمی جلوتر بروید پروین را می‌بینید که از پله‌ها بالا می‌رود، البته مجسمه اش. پروین در این خانه چشم به جهان گشوده بود تا ۷ سالگی همین جا زندگی کرده و بعد از مرگش در حرم فاطمه معصومه به خاک سپرده شده است. ناگفته نماند که این خانه ۱۳۰۰ متری حال خوبی دارد و امکان بازدید از هر ۲ طبقه آن وجود دارد.
مسجد کبود
مسجد کبود یا به قول اهالی محل «گوی مچید» از روزهای اوج تبریز و زمانی که پایتخت کشور بود راه به دنیای امروزی باز کرده و به دستور دختر مقتدرترین حاکم سلسله قراقویونلوها (سلسله ای مربوط به قرن نهم هجری) سلطان جهانشاه ساخته شده است. گویا صالحه خانم دستور ساخت این بنا را در نیمه‌های قرن نهم صادر کرده و مادرش جان بیگم خاتون ناظر ساخت این بنا بوده است. اما زلزله عظیم سال ۱۱۵۸ باعث فرو ریختن گنبدهای مسجد کبود شد و تا بیش از ۱۵۰ سال همچنان خرابه باقی ماند.
در سال ۱۳۱۸ بازسازی مسجد شروع شد و این پروژه تا سال ۱۳۵۵ طول کشید. گنبدهای مسجد کبود توسط استاد محمدرضا معماران طراحی و ساخته شد. آنچه آوازه این مسجد را به گوش جهانیان رسانده، رنگ لاجوردی آن است. این بنا یکی از ۴ مسجد آبی رنگ دنیا است و تنوع و ظرافت به کار رفته در کاشی کاری‌ها و نگارهای اسلیمی آن سبک زیبایی از معماری اسلامی آذری را به نمایش گذاشته است.
شاهگلی یا ائل گولی
اگر از محلی‌های شهر بخواهید دیدنی ترین جاذبه تبریز را به شما معرفی کنند، بدون شک اولین گزینه آن‌ها ائل گلی خواهد بود. این تفرجگاه دیدنی و معروف در طی چندین دوره تاریخی مسیر رو به رشدی را پشت سر گذاشت تا به پارک امروزی تبدیل شد. اینجا همان جایی است که باید برای خلوت، سرگرمی، دورهمی با دوستان، پیاده روی، ورزش گروهی، شب نشینی و حتی طبیعت گردی بروید، تفرجگاهی که بتوانید از شلوغی شهر دور باشید و در عین حال از نزدیک با فرهنگ مردم محلی آشنا شوید.
تفرجگاه ائل گلی از امکانات تفریحی و رفاهی متعددی برخوردار است و زیباترین نقش آن، عمارت هشت ضلعی شناوری است که تبدیل به رستوران و تالار شده است. ساختمانی که زمانی قرار بود کاخ ییلاقی پسر هشتم عباس میرزا باشد اما عمرش به اتمام ساخت بنا کفاف نداد. اطراف این عمارت سایه بان‌ها و صندلی‌هایی چیده شده که می‌توانید ساعاتی را به تماشای دریاچه و نوشیدن یک لیوان چای یا نسکافه سپری کنید.
عمارت شهرداری
زیباترین نمای ساختمان تبریز متعلق به عمارت شهرداری است که چشم انداز زیبایی به میدان ساعت داده است. در حوالی شب از کنار این عمارت بگذرید تا به عمق زیبایی آن پی ببرید. این عمارت به دستور رضاشاه و با نظارت مهندسان آلمانی ساخته شده و از همان زمان به عنوان ساختمان شهرداری شهر کاربرد داشته است. این عمارت ۳ طبقه در زمینی به مساحت ۹۶۰۰ مترمربع و با زیربنای ۶۵۰۰ مترمربعی طراحی و ساخته شده که دارای یک برج ساعت ۳۰.۵ متری است.
زنگ این ساعت هر ۱۵ دقیقه یک بار به صدا درمی آید و گذشت زمان را به اهالی شهر یادآوری می‌کند. موزه شهرداری در طبقه زیرزمین این عمارت قرار دارد و به عنوان اولین و تنها موزه تاریخ شهرداری ایران شناخته شده است. در تالارهای این موزه فرش‌ها و قالی‌های قدیمی، دوربین‌های قدیمی، هنرهای معاصر و آثار و اشیا مربوط به تبریز به نمایش گذاشته شده اند.
مسجد صاحب الامر
در انتهای خیابان دارائی تبریز بنای قدیمی مسجدی را می‌بینید که از دوره پایتختی تبریز به جا مانده و هر چند از آثار ملی کشور به حساب می‌آید ولی کمتر گردشگری به دیدن آن می‌رود و تقریبا ناشناخته مانده است. این مسجد از آثار دوره صفوی بوده و به دستور شاه طهماسب اول ساخته شده است، همان شاهی است که می‌گویند به هنر علاقه زیادی داشته و در هنر خوشنویسی و نقاشی دست داشت.
مسجد صاحب الامر یک بار در زمان حمله عثمانی‌ها و بار دیگر در زمین لرزه سال ۱۱۹۳ هجری تخریب شد اما در سال ۱۲۶۶ میرزا علی اکبر خان، مترجم کنسولگری شوروی در تبریز برای مرمت آن پیش قدم شد. نکته جالب درباره مسجد صاحب الامر این است که شکل گنبدها و مناره‌های آن با بقیه مساجد فرق دارد و ارزش تاریخی آن بیش تر به ۲ طاق مرمرینی است که از دوران طهماسب اول به جای مانده است. امروزه موزه قرآن و کتاب در این مسجد دایر شده و بیش از ۲۲۰۰ اثر قرآنی در آن به نمایش گذاشته شده است.
گورستان پینه شلوار
شاید شما هم کنجکاو باشید تا به گورستانی متعلق به پیش از اسلام بروید. چنین مکانی چند کیلومتر دور از تفرجگاه دیدنی ائل گلی و در مجاورت دامنه‌های کوه سهند قرار گرفته است. قبرستان شاد آباد مشایخ یا پینه شلوار یک گورستان معمولی با سنگ قبرهایی که تا بحال دیده‌اید نیست و افسانه‌ها و حکایت‌های شنیدنی زیادی درباره آن وجود دارد. اینجا با سنگ قبرهای عجیب و غریبش مدفن امرا، عرفا و مشایخی بوده که در قرن‌های ۷، ۸ و ۹ هجری در این منطقه می‌زیسته اند.
در گورستان پینه شلوار تبریز قبرها مکان مشخصی ندارد و به صورت پراکنده دیده می‌شوند ولی سنگ قبرهای منحصر به فرد را به راحتی می‌توانید پیدا کنید. قبرهایی که حکایت از ۳ جمعیت مختلف ساکن در این منطقه دارند، ۳ جمعیتی که هیچ نوع اشتراک فرهنگی ندارند. برخی از آن‌ها هیچ شناسنامه ای ندارند ولی از روی شکلشان می‌توان فهمید به ارامنه مهاجر تعلق دارند. برخی از آن‌ها دارای متن‌هایی به خط کوفی و تاریخ‌هایی مربوط به دوره اسلامی هستند و دسته دیگر که به اشکال آلت مردانه ساخته شده اند و فاق سنگ نوشته اند.
خانه علی مسیو
در نزدیکی خانه حیدرزاده و برخی بناهای تاریخی تبریز به خانه کوچکی می‌رسید که معماری منحصر به فرد آن مربوط به دوران قاجار بوده و به مرکز غیبی تبریز مشهور است. خاص بودن معماری خانه علی مسیو به خاطر طراحی پیچیده و مبهم آن است و حسابش از دیگر خانه‌های تاریخی جداست. این خانه متعلق به تاجر تبریزی بوده که به کشورهای اروپایی سفرهای زیادی داشته و به خاطر سفرهای متعددش به فرانسه به او لقب مسیو داده اند. کربلایی علی مسیو از این خانه به عنوان مکانی مخفی برای برگزاری جلسات مشروطه خواهان استفاده می‌کرده است.
زیرزمین‌هایی مخفی در این خانه وجود دارند که به کوچه‌های پشتی راه داشته اند و در اصطبل مخفی‌اش اسب‌هایی نگهداری می‌شدند که در صورت لو رفتن مکان جلسه، با این اسب‌ها فرار می‌کردند. در بالای دیوار خانه شمایل ۲ نفر نصب شده که پسران مسیو هستند و در جریان مشروطه به دار آویخته شدند. این خانه در حال حاضر به موزه ای تبدیل شده که آثار به جا مانده از دوران مشروطه مثل سلاح‌ها و عکس‌ها را به نمایش گذاشته است.
خانه ختایی در نزدیکی همین خانه قرار دارد و متعلق به یکی از سران مشروطه تعلق داشته و حامی مالی این مجاهدان بوده است و اهالی آن خانه در حمله روس‌ها به قتل رسیدند.
کافه شتربان
در عصر امروزی هنوز قهوه خانه‌های تبریز ماهیت سنتی خود را حفظ کرده اند و در میان آن‌ها قهوه خانه ای قدیمی با نام قهوه خانه دوه چی یا قهوه خانه شتربان قرار دارد که قدمتش به صد سال پیش برمی گردد و امروزه از جاهای دیدنی تبریز به شمار می‌رود. این قهوه خانه را در بازار دوه چی پیدا می‌کنید، جایی که صاحبش اسرافیل با همه گرم می‌گیرد و با دنیای نوستالژیک مغازه اش شما را به حال و هوای قدیم می‌برد. برخلاف انتظار، بانوان هم می‌توانند از این قهوه خانه بازدید کنند.
آنچه به این بنا و این قهوه خانه هویت بخشیده، پیرمردی است که با مهمان نوازی‌اش بازدیدکنندگان را تحت تاثیر مهربانی خود قرار می‌دهد. از این گذشته، رنگ دیوارها، نقاشی‌ها، قل قل قلیان‌ها و سوت کتری از قهوه خانه اسرافیل فضای نوستالژیکی ساخته که در ماه‌های سرد زمستانی می‌توان ساعاتی را آنجا نشست و به گپ و گفت و گو مشغول شد و یک استکان چای میل کرد.
خانه بهنام
از بین صدها خانه تاریخی که در گوشه و کنار تبریز جای گرفته‌اند، خانه بهنام از آن دست بناهای تاریخی است که معماری گیرایی دارد و حس و حال خوبی را منتقل می‌کند. این خانه زیبا را حوالی بازار پیدا می‌کنید و باید از دالانی بگذرید که پشت خانه قدکی قرار دارد. اگر بخواهیم دقیق تر درباره قدمتش بگوییم، آن را به واپسین روزهای دوره زندیه نسبت می‌دهند ولی با نوسازی‌اش در دوران قاجار به اوج زیبایی خود رسید و با طرح‌ها و نقاشی‌های متنوعی تزیین شد.
این خانه دارای ۲ ساختمان زمستان نشین و تابستان نشین است و بخشی از مدرسه معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز به شمار می‌رود. تزیینات هنرمندانه در هر قسمتی از خانه بهنام خودنمایی می‌کنند؛ از سقف و دیوارهایش بگیرید تا طاقچه‌ها و سرستون‌هایش. اسرار این نقاشی‌ها و طرح‌ها هنوز به طور کامل کشف نشده اند و در جریان بازسازی اخیر، دیوارنقاشی‌های باستانی و تاریخی نیز کشف شده اند که دیدن آن‌ها خالی از لطف نیست.
خانه گنجه ای زاده
از دیگر خانه‌های تاریخی تبریز که متعلق به دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز است، می‌توان به خانه اعیانی گنجه ای زاده اشاره داشت. این خانه را در یکی از محله‌های قدیمی تبریز به نام مقصودیه پیدا می‌کنید؛ محله مقصودیه نزدیک به میدان ساعت است و جاذبه‌های متعددی در آن اطراف قرار گرفته اند. بنای این خانه با تلفیق سبک معماری قاجار و پهلوی ساخته شده و بخش شرقی آن متعلق به دوره قاجار و بخش غربی متعلق به دوره پهلوی است.
بعد از خانه بهنام به این خانه سفید می‌رسید، خانه ای که صاحبش روزنامه نگاری از فرزندان نماینده مجلس در دوران مشروطه بوده است و حالا علاوه بر اینکه خانه شخصیت برجسته ای باشد، معماری جذابی دارد. در معماری این خانه بوده که برای اولین بار معماری مدرن جان گرفته و به این صورت جزو آثار ملی کشور به حساب می‌آید.
خانه حیدرزاده
در همین محله مقصودیه و در جوار عمارت شهرداری، خانه تاریخی دیگری به نام خانه حیدرزاده را می‌بینید. آخرین مالک این خانه تاجر فرشی به نام آقای حیدرزاده بوده و به سبب ارزش‌های تاریخی و معماری اش به فهرست آثار ملی کشور راه پیدا کرده است. هیچ مدرکی درباره تاریخ ساخت این خانه در جایی ثبت نشده ولی بررسی‌ها نشان داده که قدمت آن به ۱۳۰ تا ۱۵۰ سال پیش برمی گردد و حتی معمار آن شخصی به نام حاج حبیب لک بوده است.
بیرون و داخل خانه حیدرزاده با پنجره‌ها و شیشه‌های رنگینش چشم و دل بازدیدکننده را محسور خود می‌کنند. این ارسی‌های مشبک بزرگ، حوض لاجوردی، طاق‌های خانه و دکوراسیون زیباش که هنر و تاریخ را در هم آمیخته حال و هوای خوبی را به شما منتقل خواهد کرد و شما را به سفر در زمان می‌برد. جذاب ترین بخش خانه حیدرزاده اتاق اصلی یا شاه نشین آن است.
خانه شربت اوغلی
در محله قدیمی سرخاب و خیابان ثقه الاسلام تبریز به یادگاری دیگری از دوره قاجار می‌رسید که روح معماری آن دوره تاریخی در خشت‌های آن دمیده شده است. خانه ای که برای کاربری مسکونی ساخته شده بود و مالک آن تاجر فرش تبریز، حاج مجید شربت اوغلی بود. ستون‌ها و سرستون‌های این خانه هنوز نظر اهالی ذوق و هنر را به خود جلب می‌کنند. این خانه باصفا در سال ۱۳۶۹ توسط شهرداری خریداری شد و بعد از مرمتش به فرهنگسرای تبریز تبدیل شد.
از هشتی ورودی خانه که بگذرید به عمارت ۳ طبقه ای می‌رسید که روبروی آن حوض بزرگی قرار دارد و باغچه‌های اطرافش زینت بخش آن هستند. این خانه ۲ حیاط اندرونی و بیرونی دارد و تالار مرکزی آن در طبقه اول قرار گرفته است. بارزترین خصوصیات این خانه نمای سفید رنگ، گچ کاری‌های زیبای حاشیه پنجره‌ها و درها و طاق‌های نمای آجری آن است.در زیرزمین خانه شربت اوغلی، فضایی برای نمایشگاه آماده شده و این خانه جزو آثار ملی کشور به حساب می‌آید.
برج خلعت پوشان
در دهستان پرگردشگر باسْمنج و در ۱۰ کیلومتری شرق تبریز برجی وجود دارد که تحت مالکیت دانشگاه تبریز است و در دوره‌های تاریخی گذشته، مراسم خلعت پوشان در آن برگزار می‌شد. این برج که از جاذبه‌های تاریخی مهم دوره صفوی به حساب می‌آید، دارای معماری جذابی است که بازدید از آن خالی از لطف نخواهد بود. در دوره قاجار خلعت اهدایی شاهان در این برج به دوش آن‌ها انداخته می‌شد و برای همین به نام برج خلعت پوشان معروف شده است.
این برج آجری به شکل منشور ۳ طبقه ساخته شده و دارای ۱۶ پهلو است. اگر به بالای دیوار طبقه سوم نگاهی بیاندازید، طرح کنگره دندانه ای می‌بینید که گمان می‌رود در آیین‌ها و مراسم‌های ویژه کاربرد داشته است. از آنجایی که دانشگاه تبریز مرمت این برج را به عهده گرفته بود، این بنا تحت مالکیت این دانشگاه درآمده است و جالب است بدانید که آخرین مراسم خلعت پوشان در سال ۱۳۳۰ و در زمان حکمرانی صمد خان مراغه ای برگزار شده است.
خانه ثقه الاسلام
برای اینکه به دیدن خانه ای تاریخی با معماری شاخص بروید باید راهی خیابان چایکنار تبریز شوید. مابین پل قاری و مسجد صاحب الامر خانه ای ۳ طبقه را می‌بینید که جزو نادر خانه‌های ۳ طبقه ای است که قاب بندی آجری دارد. این خانه زمانی به عنوان آموزشگاه هنرهای سنتی و حتی موزه سفال تبریز نیز کاربری داشت.
خانه ثقه الاسلام متعلق به میرزا علی آقا تبریزی از جمله مبارزان مشروطه بوده که در سال ۱۳۳۰ به دست روس‌ها به دار آویخته شده است. این خانه هم جزو آثار ملی کشور و از جاهای دیدنی تبریز به حساب می‌آید و قدمت آن به اواخر دوره قاجار می‌رسد. با اینکه بخش بزرگی از حیاط بیرونی آن در خیابان کشی از بین رفته ولی به خاطر مرمت خوبش هنوز حال و هوای خوبی دارد. کف این خانه، ستون‌ها، ایوان و پله‌هایش چوبی است و زیبای خاصی به نمای خانه داده است.
امامزادگان دال و ذال
در راهی که به پیاده راه تربیت ختم میشود، مابین خیابان شهناز و فردوسی و در کوچه میارمیار بقعه ای بسیار قدیمی را می‌بینید که سندی مربوط به تاریخ ساخت آن در دست نیست ولی مطالعات نشان می‌دهد که بارها تعمیر و بازسازی شده است. اولین تاریخی که از مرمت این بقعه ثبت شده به سال ۱۱۹۳ق برمی گردد و آخرینش به بازسازی آن در سال ۱۳۸۰ش و به همت حاج جعفر دهقان انجام شده است.
اینجا آستان مقدس نوادگان حضرت علی (ع)، فرزندان محمد حنفیه، حضرت حذیفه و ابراهیم است که در جوار مسجد دال و ذال واقع شده است. بنای مسجد و بقعه دارای ۳ در ورودی و ۴ پنجره آهنی سبز است که درب ضلع غربی و ۳ پنجره‌اش متعلق به امامزادگان دال و ذال است و ضریحی نقره ای روی مزارشان نصب شده است.
خانه مجتهدی
در حوالی بازار و خیابان جمهوری اسلامی تبریز به خانه تاریخی دیگری می‌رسید که جزو آثار ملی کشور به حساب می‌آید و قریب به ۲ دهه است که قرار است آن را تبدیل به موزه پست یا موزه تمبر ایران کنند. با اینکه کار مرمت خانه مجتهدی‌ها به پایان رسیده ولی هنوز خبری از پروژه موزه پست نیست. این خانه تاریخی، خانه ای به جا مانده از دوران قاجار است که آخرین مالکش شخصی به همین نام بوده است.
خانه مجتهدی‌ها متشکل از دو بخش اندرونی و بیرونی است و یک ساختمانش در اواسط دوره قاجار ساخته شده و ساختمان دیگرش متعلق به اواخر دوره قاجار است. البته دیوار نقاشی‌هایی در این خانه دیده می‌شوند که رنگ و بوی دوره صفویه دارند و در کنار قسمت‌های مختلف خانه، بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست.
مسجد جمعه تبریز
در حوالی بازار به غیر از مسجد جامع، مسجد سبز نیز از جاهای دیدنی تبریز به حساب می‌آید. مسجدی که از دوره صفویه به یادگار مانده و راه آن از پس دالان‌های بازار صفی می‌گذرد. این مسجد به مسجد سبز مشهور بوده و یکی از آثار ملی کشور به شمار می‌رود. از آنجایی که در بنای این مسجد ۴ ردیف ستون‌های پنج تایی سبز رنگ وجود دارد، این مسجد به مسجد سبز مشهور شده است. گفته میشود که مسجد سبز تبریز در تاریخ ۱۲۵۵ و توسط بازرگانی به نام حاجی علی بنا شده است.
